ΟΙ ΚΕΝΤΗΣΤΡΕΣ ΣΤΑ ΛΕΥΚΑΡΑ

Τα Λεύκαρα είναι ξακουστά σε όλες σχεδόν τις γωνιές της Γης για τα υπέροχα Λευκαρίτικα κεντήματα. Οι Λευκαρίτισσες κεντούσαν αρχικά τα όμορφα αυτά κεντήματα για να στολίσουν τα σπίτια τους, αργότερα όμως, περί τα τέλη του 19ου αιώνα πίστεψαν πως αυτά τα κομψοτεχνήματα θα μπορούσαν να στολίσουν σπίτια και άλλων περιοχών. Έτσι άρχισε το εμπόριο των Λευκαρίτικων κεντημάτων και δεκάδες τολμηροί νέοι του χωριού ταξίδεψαν προς κάθε κατεύθυνση με μια βαλίτσα στο χέρι με στόχο να πωλήσουν τα περίφημα κεντήματα και να γυρίσουν πίσω στο χωριό με ένα αρκετά σεβαστό ποσό.
Όλα τα σχέδια του λευκαρίτικου κεντήματος, είναι εμπνευσμένα από τη φύση και το περιβάλλον και παίρνουν ιδιαίτερη μορφή με το συνδυασμό των βελονιών. Η Λευκαρίτισσα κεντήτρια έβλεπε – παρατηρούσε την φύση και κεντούσε, με το βελόνι στο πλουμί της όπως κάνει αντίστοιχα και ο ζωγράφος με το πινέλο του στο καμβά του. Το σημερινό λευκαρίτικο κέντημα, εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό και στα στερεότυπα παλιά διακοσμητικά γεωμετρικά μοτίβα, προστέθηκαν άλλα καινούργια στοιχεία. Έτσι, μια τεράστια ποικιλία κεντημάτων με τα χαρακτηριστικά ονόματα: «αθάσι», (= αμύγδαλο) «μαργαρίτα», «μακουκούδι», «μη με λησμόνει», «ταγιάδα», «καρούλι», «ήλιος», «μηλούδι», «φοινικωτό», επίσης «ποταμός», (έχει το σχήμα του μαιάνδρου) με τα διάφορα είδη του ποταμού και πολλά άλλα, κατακλύζουν την ντόπια και τη ξένη αγορά και αποτελούν την κύρια πηγή εισοδήματος, στη δεξιοτέχνα Λευκαρίτισσα «κεντήτρια» και στον Λευκαρίτη έμπορο κεντημάτων, το «κεντητάρη».
Είναι φανερό ότι η κεντήτρια έχει αρκετά μεγάλη ελευθερία στην εκλογή των σχεδίων του κεντήματος εφόσον εργάζεται με τον παραδοσιακό τρόπο. Όταν καμιά φορά ρωτούνται οι κεντήτρες για τον τρόπο που διαλέγουν τα διάφορα σχέδια, λένε πως είναι τυχαία η εκλογή τους. Όπως λέει μια κεντήτρια: «Ό,τι τζ’ άν ένι εν τω μυαλό. Έτο, τώρα που κρατώ την βελόνα μπορώ να σκεφτώ τζιαι να κάμω 100 σχέδια» ή όπως λέει μια άλλη: «Ο νους πρέπει να γεννά. Πρέπει να σκέφτεσαι την δουλειά τζιαι να βκάλεις νέο σχέδιο».
Η εκλογή των σχεδίων στο λευκαρίτικο κέντημα εξαρτάται από το κόστος του σχεδίου και από χρόνο που η κεντήτρια έχει σκοπό να αφιερώσει σ’ ένα κέντημα. Αν η κεντήτρια κεντά κάτι που θα πουλήσει θα προσπαθήσει να το τελειώσει όσο μπορεί πιο γρήγορα. Αν όμως φτιάχνει είδη προίκας, τότε διαθέτει πολύ μεγαλύτερο χρόνο, για να τελειώσει ένα κομμάτι. Όλα τα κεντήματα προίκας είναι υψηλότερης ποιότητας από τα κεντήματα που προορίζονται για πώληση
(Οι σημειώσεις μου βασίστηκα σε πληροφορίες που προέρχονται από το περιοδικό «ΤΑ ΛΕΥΚΑΡΑ». (Αριθμοί τευχών: 3 έως 10) και στο βιβλίο της Αντρούλας Χατζηγιασεμή: <το λευκαρίτικο κέντημα>).Η παραδοσιακή χειροποίητη δαντέλα που παράγεται στο χωριό Λεύκαρα, το φημισμένο Λευκαρίτικο, εντάχθηκε στο αντιπροσωπευτικό κατάλογο της UNESCO της άυλης Πολιτισμού κληρονομιάς της ανθρωπότητας στις 30 Σεπτεμβρίου 2009. 

Οι κεντήστρες εδώ φτιάχνουν ένα Λευκαρίτικο τραπεζομάντηλο, παραγγελία του Δήμου Λευκάρων για την στέψη της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ (κάπου στο 1950 ή 1951). Το έστειλα δώρο στη Αγγλία αλλά επεστράφη και τώρα βρίσκεται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης των Λευκάρων. 
Στη φωτογραφία είναι: όρθια η Θεοδώρα Κορνιώτη. Από αριστερά η αδελφής της Θεοδώρας η Όλγα Παπαδοπούλου, η κόρη της η Ευδοκία, η Ευανθία, η Μαργαρίτα Κουμή και η αδελφή της Ανθούλα Κουμή.

Η Ελένη Φραγκέσκου Ηλία, στη πλατεία του Δημαρχείου.

Φωτογραφία με τις κεντήστρες στο σπίτι της Μαρούλλας Καζαμία.

Κεντήστρες στο δρόμο κοντά στον Άγιο Δημήτρη στα Πάνω Λεύκαρα (καλοκαίρι 1955).

Διακρίνονται (από αριστερά) η Αντρονίκη Μουστούκα (σύζυγος του Χατζηώργη), η Ελένη Χατζηλούκα, η Αντρούλλα Μηνά (νεαρή) και η μάνα της Ερμιόνη. Οι δύο νεαροί είναι τα αδέλφια Δημήτρης και Γιώργος Κουμουλλής εγγόνια της Αντρονίκης Μουστούκα.

[Από τον Δημήτρη Χ. Κουμουλλή (Dimitris Koumoullis)].

TA ΛΕΥΚΑΡΙΤΙΚΑ ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ

Τα Λεύκαρα είναι ξακουστά σε όλες σχεδόν τις γωνιές της Γης για τα υπέροχα Λευκαρίτικα κεντήματα. Οι Λευκαρίτισσες κεντούσαν αρχικά τα όμορφα αυτά κεντήματα για να στολίσουν τα σπίτια τους, αργότερα όμως, περί τα τέλη του 19ου αιώνα πίστεψαν πως αυτά τα κομψοτεχνήματα θα μπορούσαν να στολίσουν σπίτια και άλλων περιοχών. Έτσι άρχισε το εμπόριο των Λευκαρίτικων κεντημάτων και δεκάδες τολμηροί νέοι του χωριού ταξίδεψαν προς κάθε κατεύθυνση με μια βαλίτσα στο χέρι με στόχο να πωλήσουν τα περίφημα κεντήματα και να γυρίσουν πίσω στο χωριό με ένα αρκετά σεβαστό ποσό.

Το εμπόριο των κεντημάτων δίνει μεγάλη ώθηση στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος ενώ παράλληλα γίνεται μια σοβαρή πηγή εισοδήματος για κάθε οικογένεια.

Η παράδοση των κεντημάτων στα Λεύκαρα πηγαίνει αιώνες πίσω και τα κεντήματα είναι διάσημα σε όλο τον κόσμο ως «Το Λευκαρίτικο κέντημα».

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η ιστορία των κεντημάτων ξεκινά κατά τα έτη 1191-1571, όπου διδάχτηκαν στις γυναίκες των Λευκάρων από κάποιες ευγενείς κυρίες που προέρχονταν από τη δύση. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, το 1481, ο Leonardo Da Vinci, επισκέφθηκε τα Λεύκαρα και πήρε ένα από τα κεντήματα στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου.

Το ίδιο το Λευκαρίτικο κέντημα θεωρείται ότι έφθασε, ως έργο τέχνης, στο ψηλότερο σημείο της τελειότητάς του την περίοδο 1920-1930 όταν σύμφωνα με ειδικούς θα μπορούσε να συγκαταλεχθεί ανάμεσα στα καλύτερα χειροτεχνήματα στον κόσμο. Και δεν είχαν άδικο αφού από τον Οκτώβριο του 2010 εντάχθηκε στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Στη φωτογραφία ο Χαράλαμπος Κουμουλλής έξω από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκωσίας (το 1950) σε μια υπαίθρια έκθεση των Λευκαρίτικων κεντημάτων.

Πατήστε πάνω στη φωτογραφία για να μεγεθύνετε

Ο Χατζηγιώργης Μουστούκας

"Κάρτες" που χρησιμοποιούσε ο Χατζηγιώργης Μουστούκας όταν γύριζε στη Ευρώπη ως κεντηματέμπορος. Πάνω η πρόσθια όψη και κάτω η πίσω όπου φαίνετε όνομα διεύθυνση κλπ.

Πατήστε πάνω στις φωτογραφίες για να τις μεγεθύνετε

Στη φωτογραφία ο Χατζηγιώργης Μουστούκας (όρθιος) με τον Γιώργο Σκορδαλλόν, Κάπου στην Ευρώπη εκθέτουν τα «Λευκαρίτικα» κεντήματα το 1930 όπως φαίνεται και στην φωτογραφία.

Ο Χατζηγιώργης Μουστούκας με τον αδελφό του Μιχαήλη (κεντηματέμπορο) στη Τεργέστη γύρω στο 1930.

[Από τον Δημήτρη Χ. Κουμουλλή (Dimitris Koumoullis)]