Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΦΥΣΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΛΕΥΚΑΡΩΝ

   Ως νοσταλγός της πατρίδας μου διαβάζω ό, τι τυχαίνει να έχει σχέση μ’ αυτή στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο. Κάποια λοιπόν τεύχη του παλιού περιοδικού «ΤΑ ΛΕΥΚΑΡΑ» που αναφέρονται στο χαρακτήρα της φυσικής και πολιτιστικής παράδοσης αυτού του τόπου μου έδωσαν την έμπνευση μιας σύντομης  συνθετική εργασίας που να αναδεικνύει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς του.

Κάθε τόπος έχει βέβαια τη δική του ιδιαιτερότητα. Υπάρχουν όμως και κάποιες περιοχές προικισμένες με πλούσια πολιτιστική και φυσική κληρονομιά. Σ'’  αυτές  συμπεριλαμβάνεται και η κωμόπολη των  και η Λευκάρων. Αν η πολιτιστική κληρονομιά, όπως είναι αυτονόητο, είναι αποτέλεσμα των κατοίκων (της εργατικότητας και της ενεργητικότητάς των) η φυσική οφείλεται στην φύση.

Α) Πολιτιστική κληρονομιά των Λευκάρων

Η πολιτιστική κληρονομιά της πατρίδας μου περικλείει όλες τις εκφράσεις τέχνης και ζωής, όπως διαμορφώθηκαν στη μακραίωνη ιστορία της. Στη περίπτωση των Λευκάρων μπορούμε να αναφερθούν ορισμένα στοιχεία ανεκτίμητα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως:

• Η Λαϊκή Αρχιτεκτονική των Λευκάρων. Τα Λεύκαρα δεν είναι κατασκευασμένα βάσει ενός συγκεκριμένου σχεδίου, αλλά σύμφωνα με τις ανάγκες των ανθρώπων, του τρόπου ζωής τους αλλά και τα διδάγματα που προέκυψαν μέσα στο χρόνο.

Η λαϊκή αρχιτεκτονική των Λευκάρων αποτελεί ανεκτίμητο στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Κτισμένα σε ορεινή κοιλάδα, σε τοπίο όπου κυριαρχεί το λευκωπό χρώμα των πέτρινων λόφων και με φόντο ψηλές οροσειρές, είναι ένας μεγάλος οικισμός με πλούσια ιστορία και παραδόσεις. Κύριο χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του είναι η συνεχής και πυκνή δόμηση. Οι τοίχοι ορθώνονται πετρόκτιστοι, ψηλοί με λιγοστά ανοίγματα στο πάνω μέρος. Απροσπέλαστα φρούρια τα παλαιότερα σπίτια παραμένουν κρυμμένα πίσω από τις λίθινες επιφάνειες των τοίχων που ακολουθούν τις καμπύλες των δρόμων. Οι λιθόστρωτοι δρόμοι με τους επίσης πετρόκτιστους τοίχους εναρμονισμένοι με το φυσικό περιβάλλον δημιουργούν ένα ανθρώπινο περιβάλλον. Οι ιδιότυπες λιθοδομές από αδρά κατεργασμένες γκριζόασπρες πλακοειδείς πέτρες διατηρούν το χρώμα και την υφή του εδάφους και έχουν τη σπάνια πλαστικότητα που ήξεραν να δίνουν τα χέρια των παλιών μαστόρων. Πολύ εντυπωσιακό στοιχείο στην κατασκευή των σπιτιών στα Λεύκαρα είναι η καμάρα. Είτε είναι στις προσόψεις των σπιτιών, είτε είναι στο εσωτερικό τους, καλοδουλεμένες με ωραίες αναλογίες, στρογγυλές και κάποτε οξυκόρυφες, είναι επηρεασμένες, κατά τους ειδικούς, από φράγκικα και βενετσιάνικα πρότυπα. Κορυφαίο μνημείο της λαϊκής αρχιτεκτονικής στα Λεύκαρα είναι η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού που ανάγεται στον 14^ον αιώνα. Ο Ναός έχει στο ανατολικό του τμήμα ρυθμό σταυροειδή με τρούλλο, ενώ το νεότερο τμήμα του είναι ρυθμού κυπριακού του 19^ου  αιώνα.

• Τα υπέροχα Λευκαρίτικα κεντήματα γνωστά ως «λευκαρίτικα». Τα Λεύκαρα είναι ξακουστά σε όλες σχεδόν τις γωνιές της Γης για τα υπέροχα κεντήματα. Το «λευκαρίτικο» είναι ό, τι καλύτερο έχει να επιδείξει η κεντητική τέχνη και η λαϊκή παράδοση στην Κύπρο.Τα κεντήματα που γίνονται στα Λεύκαρα ανήκουν στην μεγαλύτερη κατηγορία βελονιού. Ιδιαίτερα, τα κεντήματα που γίνονται στο λινό με βαμβακερή κλωστή, είναι συνδυασμός κοφτού και διάφορων σχεδίων.

Οι Λευκαρίτισσες κεντούσαν αρχικά τα όμορφα αυτά κεντήματα για να στολίσουν τα σπίτια τους, αργότερα όμως, περί τα τέλη του 19ου αιώνα πίστεψαν πως αυτά τα κομψοτεχνήματα θα μπορούσαν να στολίσουν σπίτια και άλλων περιοχών. Έτσι άρχισε το εμπόριο των Λευκαρίτικων κεντημάτων και δεκάδες τολμηροί νέοι του χωριού ταξίδεψαν προς κάθε κατεύθυνση με μια βαλίτσα στο χέρι με στόχο να πωλήσουν τα περίφημα κεντήματα και να γυρίσουν πίσω στο χωριό με ένα αρκετά σεβαστό ποσό. Το εμπόριο των κεντημάτων δίνει μεγάλη ώθηση στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος ενώ παράλληλα γίνεται μια σοβαρή πηγή εισοδήματος για κάθε οικογένεια.

 

• Η αργυροχοΐα.  Στην περιοχή των Λευκάρων είναι πιθανό η αργυροχοΐα να εμφανίστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Οι αργυροχόοι με ιδιαίτερη τέχνη στα καπνιστομέρρεχα, τις μερρέχες, τα κουταλάκια και άλλα ασημικά, έφτιαχναν σπουδαία κομψοτεχνήματα.
Στα Λεύκαρα οι Λευκαρίτισσες έφτιαχναν τ’ αριστουργήματα που κεντούσαν (κι ακόμα κεντούν) τα όμορφα λευκαρίτικα κεντήματα και οι άνδρες των Λευκάρων «πλούμιζαν» με ιδιαίτερη τέχνη τα ασημένια καπνιστομέρρεχα, τις μερρέχες, τα ασημένια κουταλάκια και τόσα άλλα ασημένια κομψοτεχνήματα.

 Φιλοδοξία σήμερα είναι να εκπαιδευτούν και να γίνουν καλοί κτίστες, τέλειες κεντήστρες, και αργυροχόοι για να διαδώσουν τον πλούτο της παράδοσης που κληροδοτήθηκε από γενιά σε γενιά.

Β) Φυσική κληρονομιά των Λευκάρων

Όμως και η φυσική κληρονομιά των Λευκάρων είναι ενδιαφέρουσα.

• Τα Λεύκαρα είναι γνωστά σε όλους τους γεωλόγους του κόσμου για τα πετρώματά τους που αποτελούν το Γεωλογικό Σχηματισμό Λευκάρων (Lefkara Formation). Γεωλογικά τα πετρώματα αυτά, προέρχονται από θαλάσσια ιζηματογενή πετρώματα ηλικίας 50 – 70 εκατομμυρίων χρόνων και είναι ασβεστολιθικά και πυριτολιθικά Είναι λευκόχρωμα πετρώματα, αλλά κάποτε περιλαμβάνουν μεγάλες φλέβες από πυριτόλιθο, σκούρο, γκριζογάλανο ή καφέ. Έχουν και τα ανάλογα ονόματα όπως «αθασόπετρα», (αθάσι = αμύγδαλο) οι λευκές, ενώ οι πυριτόλιθοι λέγονται «αθκιάτζιες». Οι «χαλλουμόπετρες» (ή χαλλούμες) είναι μαλακές και φθείρονται εύκολα και γι’ αυτό δεν κάνουν για κτίσιμο. Λόγω της διαγένεσης και του τεκτονισμού που έχουν υποστεί οι πέτρες αυτές συχνά εξορύσσονται υπό μορφή ορθογώνιων τεμαχίων διαφόρων διαστάσεων. Τα τεμάχια αυτά δε χρειάζονται βιομηχανικής επεξεργασίας, αντίθετα χρησιμοποιούνται συνήθως ως έχουν εξορυχτεί ή τυγχάνουν μερικής τροποποίησης του σχήματος ή του μεγέθους κατά τη διάρκεια της τοποθέτησης ή εφαρμογής τους.

• Τα Λεύκαρα είναι επίσης γνωστά στους βοτανολόγους για την πλούσια χλωρίδα τους. Ένας μεγάλος αριθμός ενδημικών και άλλων αυτοφυών φυτών απαντώνται στην περιοχή των Λευκάρων. Η αξιόλογη χλωρίδα των Λευκάρων είναι ένας επιπλέον λόγος που μας υποχρεώνει να τα προστατεύσουμε γιατί στολίζουν και διαφημίζουν το τόπο μας.

Αναφέρουμε τα πιο σημαντικά:



  1) Astragalus macrocarpus ssp. Lefkarensis.

Το πιο σημαντικό είναι ότι τα Λεύκαρα έδωσαν το όνομά τους σ’ ένα πολύ σπάνιο ενδημικό φυτό, το οποίο εντοπίστηκε για πρώτη φορά στα Λεύκαρα και ευδοκιμεί στη γύρω περιοχή. Το φυτό είναι ο Astragalus macrocarpus ssp. Lefkarensis (Αστράγαλος ο μακρόκαρπος υποείδος των Λευκάρων, της οικογένειας των ελλοβοκάρπων). Είναι πολυετές φυτό (έως 60 εκ. ύψος) με εύρωστους χνουδωτούς βλαστούς. Είναι σπάνιο γιατί βρίσκεται μόνο στη Κύπρο και σε κανένα άλλο σημείο του κόσμου. Πιο συγκεκριμένα βρίσκεται σε ασβεστολιθικές πλαγιές ανάμεσα σε χαμηλούς θάμνους στην περιοχή των Λευκάρων. Έχει τα κοινά ονόματα «αρκοκουτσιά» και «πιφάνης». Ο Αστράγαλος συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των αυστηρά προστατευομένων φυτών από τη σύμβαση της Βέρνης. Το αγριολούλουδο αυτό κινδυνεύει να εξαφανισθεί από την περιοχή μας. Γι’ αυτό πρέπει να προστατευθεί και να δοθεί η δέουσα προσοχή από όλους τους Λευκαρίτες και το Κράτος ώστε να εξασφαλιστεί η προστασία και η διαιώνιση του και να μη εξαφανισθεί το όμορφο και εντυπωσιακό αυτό αγριολούλουδο.





Astragalus macrocarpus ssp. Lefkarensis
Ανθισμένος - Λεύκαρα (07.04.2011)

Ο Αστράγαλος σε ασβεστολιθικές
πλαγιές των Λευκάρων




Astragalus macrocarpus ssp. Lefkarensis
Ανθισμένος - Λεύκαρα (07.04.2011)

 

 
















 2) Allium Lefkarence.

 

    Ξένοι βοτανολόγοι έχουν εντοπίσει στην περιοχή των Λευκάρων ενδημικό αλλά άγνωστο μέχρι τώρα είδος αγριοκρεμμυδιού, στο οποίο έδωσαν την επιστημονική ονομασία Allium Lefkarence. Ο εντοπισμός έγινε στις 2/6/1989 από τους Ιταλούς βοτανολόγους Salvatore Brullo, Pietro Pavone και Cristina Salmeri του πανεπιστημίου της Κατάνια. Το λατινικό όνομα, περιγραφή, σχεδιάγραμμα, οικολογικά και άλλα στοιχεία δημοσιεύτηκαν το 1993 στο επιστημονικό περιοδικό Candollea, τόμος 48, σελ. 279 – 290. Πρόκειται για είδος άγριου κρεμμυδιού που ανήκει στην οικογένεια των Λειριϊδών (Liliaceae).

 Το Άλλιον των Λευκάρων είναι βολβόριζη πολυετής πόα, ύψους 40 εκατοστών του μέτρου. Τα φύλλα είναι λεπτά, ημικυλινδρικά, μήκους ως 25 εκατοστών του μέτρου. Η ταξιανθία φέρει και 50 πρασινο-πορφυρά, κωδωνοειδή άνθη με άνισους ποδίσκους. Απαντάται σε χαμηλούς θαμνώνες και ανθίζει από Μάη ως Ιούνη. Εκτός Λευκάρων απαντάται και σε άλλες περιοχές, στα χαμηλώματα.

                                          Allium Lefkarence

   Το γένος Άλλιον (Allium) περιλαμβάνει πάνω από 500 είδη, πολλά από τα οποία έχουν μεγάλη οικονομική σημασία, γιατί καλλιεργούνται ως λαχανικά, αρτυματικά, φαρμακευτικά και κοσμητικά. Στην Κύπρο αντιπροσωπεύεται από 25 είδη, υποείδη και ποικιλίες. Από τα καλλιεργούμενα είδη πολύ γνωστά στην Κύπρο είναι το κρεμμύδι (Allium ceepa L.), το σκόρδο (Allium sativum L.) και το πράσο (Allium porrum L.).

Ιδιαίτερη εντύπωση μου προκάλεσε το γεγονός ότι ξένοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με την τόσο αξιόλογη χλωρίδα των Λευκάρων ανακαλύπτοντας σπάνια φυτά. Εγώ ως Λευκαρίτης και λόγο της ειδικότητάς μου του Φυσιογνώστη (βιολόγος-γεωλόγος), αισθάνομαι μεγάλη περηφάνια, όταν στα σχετικά κείμενα και στο διαδίκτυο αναφέρεται το χωριό μου για τις σπουδαίες φυσικές του ιδιαιτερότητες. Έχουμε χρέος όλοι να φροντίσουμε να διαφυλαχτεί αυτός ο πλούτος, ώστε να μην χαθεί κάποτε λόγω αδιαφορίας, άγνοιας και ποικίλων συμφερόντων, δεδομένου ότι: «Τη γη δεν την κληρονομήσαμε από τους γονείς μας, τη δανειστήκαμε από τα παιδιά μας».